“Nee, de baby is een onbeschreven blad” was de opvatting die tot ver in de negentiende eeuw veelvuldig werd gehoord. Nu zullen veel mensen zeggen: “Misschien, zou best eens kunnen dat ze al iets leren”. Onderzoekers die de laatste decennia de prenatale ontwikkeling hebben onderzocht zullen anno 2016 volmondig “ja” zeggen op de vraag of het ongeboren kind al leert.

Observaties van baby’s en jonge kinderen hebben pedagogen en wetenschappers in de twintigste eeuw veel geleerd over de ontwikkeling van jonge kinderen. Toch waren de mogelijkheden tot onderzoek nog beperkt en waren het vooral uitgeschreven observaties die de ontwikkeling van het jonge kind in beeld brachten. Doordat de technische mogelijkheden zijn gegroeid hebben we inmiddels heel wat meer informatie over of en wat de foetus leert tijdens de zwangerschap. En ja…. Ze leren tijdens de zwangerschap. Heel veel zelfs.

Ontwikkeling en leren tijdens de zwangerschap

De huid is het eerste zintuig wat zich ontwikkelt, zo rond de 8e week. Vanaf drie maanden reageert de foetus op aanraking.

18 dagen na de conceptie zijn hersenen en hart al in ontwikkeling. De ontwikkeling van hersenen begint vroeg, gaat gestaag door, maar is pas laat in het leven van het kind helemaal voltooid.

Tijdens de zwangerschap “oefent” iedere baby ademhalingsbewegingen. Ze ademen het vruchtwater in. Het vruchtwater heeft verschillende smaken, mede afhankelijk van het dieet van de moeder. Zo ruiken en proeven ze zoet, zuur, zout en bitter. Door deze ervaringen leren ze de verschillende smaken en geuren al vroeg te onderscheiden.

Al heel vroeg in de zwangerschap ervaart de foetus geluid. In het begin nog als een trilling en vanaf 22-24, wanneer het gehoororgaan voldoende ontwikkeld is, ook via het horen. Ze reageren dan ook op geluid. De stem van mama is al snel vertrouwd, evenals de toonhoogte, het ritme en de melodie van de moedertaal.

Pasgeborenen laten zien dat ze al veel geleerd hebben. Ze kunnen geluiden lokaliseren, herkennen de stem van de moeder en hebben een voorkeur voor bekende (tijdens de zwangerschap voorgelezen) verhaaltjes. Ze kunnen via huilen laten horen dat er wat aan de hand is en kunnen op verschillende manieren zuigen (afhankelijk van voeding of geen voeding moment). Ze kunnen hoofd en ogen in de richting van geluid bewegen en “zijn in het bezit” van allerlei “overlevingsreflexen”.

Veel talenten en groeimogelijkheden zijn genetisch bepaald maar heel veel hebben baby’s al tijdens de zwangerschap geleerd. Niet alleen tijdens de zwangerschap is er sprake van een combinatie van rijping en actie en reactie van de baby zelf waardoor de baby bijdraagt aan zijn ontwikkeling, dit zal na de geboorte gewoon doorgaan. Baby’s dragen dus zelf bij aan hun eigen groeiproces. En na de geboorte zullen jonge ouders de tijd moeten nemen om hun baby goed te leren kennen. Na een paar weken zijn de meeste jonge ouders in staat om het huilen te begrijpen, de baby structuur en veiligheid te bieden en een goede balans te vinden tussen rust en stimulans.

Te vroeg geboren…en dan?

Muziek en zingen leveren veel mogelijkheden om stress, door te veel prikkels, te reguleren. Bij te vroeg geboren baby’s is het zingen van de moeder belangrijk. Zeker wanneer een baby op de intensive baby care ligt en omringt is door allerlei lawaai producerende apparaten is muziek en vooral het zingen van de moeder (en wellicht ook van de vader) een probaat middel om de baby rustig te krijgen. De hartslag daalt en de stresshormonen verminderen. Wanneer dit gecombineerd kan worden met aanraking is het nog heilzamer. Aanraking wanneer een baby pijn heeft en zeker op de plek van de pijn werkt. De aanraking wordt nl eerder geregistreerd door de hersenen dan de pijnprikkel en zo wordt de pijn als minder ervaren. Naast muziek en aanraking leiden ook geuren de baby af van pijn. Al deze relatief eenvoudige oplossingen hebben wel effect. Baby’s kunnen soms weken eerder naar een andere afdeling en eerder naar huis.

En thuis?

Ook thuis luisteren baby’s liever en langer naar zingen dan naar spreken. Hun aandacht wordt getrokken door geluiden en zo leren ze de wereld kennen. Ook is de baby meteen na de geboorte in staat om via geluiden te communiceren. Ze imiteren de melodielijnen en het ritme maar initiëren ook zelf delen van de conversatie. Ze zijn dol op gezichten en kunnen ook gelaatsuitdrukkingen en bewegingen perfect nadoen. De hersenen “weten” dus al meteen welke spieren ingezet moeten worden om bv de tong uit te steken. Baby’s houden van nieuwe dingen en kijken dan ook langer naar onbekende beelden dan naar hen vertrouwde plaatjes. Ook is hun geheugen al aardig ontwikkeld. Een baby van 2,5 maand kan zich een mobile die maanden eerder aangeboden is prima herinneren en gaat daar dan ook weer mee spelen. Is het een andere mobile die boven de box hangt dan moeten ze die eerst weer leren kennen. Voor opvoeders dus belangrijk om te kijken of de baby al “uitgekeken” is en aan iets nieuws toe is of dat er nog eens hetzelfde aangeboden moet worden.

In feite heeft iedere baby alle mogelijkheden om te groeien en zich verder te ontwikkelen en is de geboorte een begin om uitgebreider kennis te maken met het sociale netwerk waarin ieder kind in moet leren groeien.

Referentie

Introduction to Infant Development. Edited by Slater, a. & Lewis, M. (2002) Oxforn University Press